विशाल चौतारी समाचार
काठमाडौं, २०७९ माघ २९, आइतबार ।

चंगा हौ
हामी चंगा हौं
मात्र चंगा हौं
उडन सकिन्न चाहे जति रहरको आकाशमा
बाँच्न सकिन्न चाहे जति मनभरी बतासमा
उड्नु छ हामीले अरुको अधिनमा
नाच्छु छ हामीले अरुको इच्छामा
उचाईमा जाँदा जाँदै बीचमा झारिन्छौं
आपसमा चेट गराई आपसमै मारिन्छौं
बाँधेर धागोले उडाइन्छ आकाशमा
चुँडाई धागो फालिन्छ झाडीमा

प्रसंग प्रवेश :
माघ १८ गते विहिवार भ्वाइसअफ नेपाल सिजन ४ का विजेता गायक करण राईको स्वर, देवेश राईको संगीत र म द्धारा सृजित रचना समेटिएको गीत ‘चंगा’ को म्युजिक भिडियो सार्वजनिक भयो । जुन म्युजिक भिडियोमा कलाकार दयाहाङ राई, संगीता थापा, असिम सुब्बा लगायतको अभिनय रहेको छ । जसलाई अनिल सुब्बा, सुरज तमु र उनका समुहले तयार पारेका छन् । गीतको अनुवाद (सबटाइटल) बिनोदमणी भट्टराईले गरेका छन् ।
यो शब्द केही बर्षअघि नै मेरो अनुज करण राईले गाउँछु भनेर प्रतिवद्ध भइसकेका थिए । उनी आज भोइस अफ नेपालका बिजेताको रुपमा संसारभरका नेपाली भाषी माझ चर्चित छन् । तर उनको वर्तमान अवस्थासँग मेरो खासै लिनुदिन छैन । उ जब किशोरवयमा थियो । त्यहीबेला भूटानी शरणार्थी शिविरभित्रको सृजनशिल कार्यशाला गराउने क्रममा भेट भएको/चिनाजानी भएको थियो । खेलकुद, अभिनय, साहित्य र संगीत चारै विधामा उनको झुकाव, लगावको निरन्तर साक्षी हुँ म ।

चंगा जीवनको प्रतीक पनि कहिले लागेन । अरुले नै आफ्नो क्षणिक खुशीका निमित्त निर्माण गरेको निरिह आविष्कार मात्र हो चङगा । जो न कहिले आफुखुशी उड्न पाउँछ । न कहिले आफुखशी अरुसँग मिलेर उड्न पाउँछ । अरुको इशारा र अधिनभरीमा उड्ने चंगा वास्तवमै निरिहताको प्रतीक हो । अयोग्यताको प्रतीक हो ।

उ मलाई गुरु ठान्छ, त्यसको लागि योग्य छु छैन त्यो अर्कै पाटो हो । उसको गायकी ठिक छ–छैन त्यो पनि दर्शक, स्रोतालाई छाडौं तर जब उसले यो गीत गाउँछु भनेर रोज्यो म आफै छक्क परें । किनकी नेपाली संगीतमा रौद्र रसको गीत प्राय सुनेको छैन (मेरो अज्ञानता पनि हुनसक्छ) । गायकी मै आफ्नो भविष्य खोजिरहेको एउटा प्रतिभालाई यस्तो गीत गाउन मैले अभिप्रेरित गरिन त्यो बेला । किनकी बजारले यस्तो फरक सौन्दर्य पचाउन निक्कै घाँडो मान्छ । मैले विभिन्न बाहानामा यो गीत नगावोस् भनेर करणलाई झन्डै ५ वर्ष झुलाएँ । त्यसबीचमा अरु गीतहरू, गीतकारहरूसँग परिचय गराएँ । उसले विभिन्न स्वादको शब्दमा आवाज पनि दिएका छन् जो बिस्तारै आउला बजारमा । जति गरेनि, जे गरेनि उनले ‘चंगा’ गाउँछु नै भन्यो । त्यसपछि विभिन्न संगीतकारलाई संगीत गर्न लगाइयो र सुनियो । खासै उसले मन पराएन । अन्तत : देवेश राईको संगीतले उसलाई छोयो र यो गीत बन्यो ।

पुर्व प्रसङ्ग :-
१. ब्युझेदेखि एकहोरो हिंडेको बूढो घाम बास बस्नलाई स्वयम्भुको डाँडा ओरालो झर्ने शुरमा थियो । गलेर लखतरान घामको गहुगोरो प्रकाश बैजनी वादलमा ठोक्किएपछि हल्का गुलाबी, लालीमय भएको थियो आकाश । त्यही आकाशमा उडिरहेका थिए रंगीविरंगी चंगाहरू । सायद चंगासँगै उडिरहेका थिए केही कलिला सपनाहरू । लाल आकाशमा उडिरहेका दर्जनौं चंगाहरू मध्ये कसैले चेट पारेर झार्‍यो एउटा चंगालाई । साह्रै नमिठो रिंगटिदैं झर्‍यो त्यो । जुन दृश्य कसैले गहनताकासाथ नियालीरहेको थियो । बेवारिस चंगा कपन र मण्डीखाटारको सिमानामास्थित धोवीखोलामा झर्‍यो । त्यही धोवि खोलाको डिलमा छ एकतावस्ती । जहाँ एउटा निम्नवर्गीय रोगी अविभावक जस्तो पूरानो एकतले घर थियो । त्यही घरको छतमा बसिरहेको थियो दृश्य नियाल्ने व्यक्ति अथवा यो पंक्तीकार ।
२. यो घर जहाँ मेरो एक अनुज देउकुमार राई डिके भाडामा बस्थ्यो । उनी पुर्व भूटानी शरणार्थी हुन । अहिले उनी सिकागोस्थित प्रतिष्ठित आर्ट युनिभर्सिटिमा पढछन् र पढाउँछन् । त्यो बेला भूटानी शरणार्थी शिविर शनिश्चरे मोरङमा थिए उनी । उनी
काठमाण्डु युनिभर्सिटिमा फाइन आर्टस पढथे । त्यतिवेला युनिभर्सिटीको आर्ट शाखा आकाशेधारा छेऊमा थियो । सुरुमा त देउकुमारलाई शरणार्थी भएको कारणले एडमिसन गर्न मानेको थिएन युनिभर्सिटी नामक व्यापारिक संस्था ( सायद त्यसको भित्री कारण थियो, शरणार्थीले पैसा तिर्न सक्तैन भन्ने ) । अन्तत कसोकसो गरेर उसले भर्ना पायो । पढन र काम गर्न सजिलोका लागि डिके यो घरमा आइपुगेको थियो । जहाँ रातभर बसे नि हुने । झ्याल, ढोका समेत व्यवस्थित नभएको बिना कम्पाउण्डको त्यो घरको सिखुवा भन्नु नै रोड थियो । एक अग्रजको प्रेमले हुनुपर्छ सायद मलाई त्यहाँ बस्न आमन्त्रित गर्यो उसले । मलाई आमन्त्रण गर्नु इष्टमित्रलाई त्यही सहज कुरा थिएन । मलाई आमन्त्रण गर्नु भनेको बेटुङे हुललाई आमन्त्रण गर्नु हुन्थ्यो र हुन्छ अझै पनि । शरणार्थी समस्या, अझ विधार्थी उनी । जे होस डिकेले बास दियो । म पनि आनाकानी नगरी गएँ । मलाई थाहा थियो क्षमता, बिचार, चित्तले उ शरणार्थी थिएन, विद्यार्थी थिएन । एउटा अग्लो सामथ्र्यवान मान्छे थियो ।
उ बसिन्जल मैले कोठाभाडा समेत कहिले आफै तिरिन । रासन, सागसब्जी चाही किनियो होला बेलाबखत । एकतले सानोघरको छतमा प्राय साँझको समय म उक्लिएर बस्थें । जहाँ एउटा आरामदायि कुर्सी थियो । कुर्सी पूरानो थियो तर अडेस लागेर ३० डिग्रीमा ढल्किनु मिल्ने थियो । यो कुर्सी डिकेलाई योग साधक रबिन गुरुङले चिनो छाडेका रहेछन् । रबिन पनि पुर्व भूटानी शरणार्थी नै हुन् । अहिले उनी अमेरिकाको क्यालिफोर्नियामा छन् र यस्तै जीवनपयोगी कर्ममा सक्रिय छन् । त्यसवेला हाम्रो झुन्डमा बस्ने धेरै साथीहरू अहिले विभिन्न विधामा चर्चित भइसकेका छन् । नाम लिन चाहिन, नत्र भन्लान ‘बुढाले हाम्रो नाम जोडेर चर्चामा आउन खोज्यो ।’
३. रंगीन आकाशमा उडीरहेको एउटा चंगा चेट भएर धोवीखोलामा झर्‍यो । मेरो नजर सामुन्ने मन–तरंग हुँदै झर्‍यो । के सन्देश दिनलाई मेरो सामु झर्‍यो होला । एकछिन गमें । कतिपय मानिसहरू चंगालाई उत्साह, खुशी सफलताको प्रतीक मान्छन् । तर मलाई चंगा कहिले सफलताको प्रतीक लागेन । यो मलाई जहिले भ्रामक सफलताको प्रतीक मात्र लागिरह्यो । चंगा जीवनको प्रतीक पनि कहिले लागेन । अरुले नै आफ्नो क्षणिक खुशीका निमित्त निर्माण गरेको निरिह आविष्कार मात्र हो चङगा । जो न कहिले आफुखुशी उड्न पाउँछ । न कहिले आफुखशी अरुसँग मिलेर उड्न पाउँछ । अरुको इशारा र अधिनभरीमा उड्ने चंगा वास्तवमै निरिहताको प्रतीक हो । अयोग्यताको प्रतीक हो । त्यही घरमा बसेकै बेला एउटा अर्को शब्द सृजना हुनपुगेको थियो ‘पारा मिलेन’ बोलको गीतको । “चंगा जस्तो नउडनु, चरा जस्तो उड्नु” भन्ने अन्तरा छ त्यहाँ । गायक विनोद राईले यो शब्द मन पराए र भने “दाजु म गाउँछु ।” जसलाई संगीतकार पारस मुकारुङले संगीत भरेका छन् । गीतले बजारमा हल्ला गर्न सकेन तर तँपाईहरू युट्युवमा गएर सुन्न सक्नुहुन्छ ।
४. यो २०७१ साल असोजको कुरा हो । सायद केही महिनाअघि गुन्डाडन (नेपाली मिडियाको भाषामा) ‘चरी’ नामक एक युवकको नेपाल सरकारले/प्रहरीले इन्काउन्टरमा हत्या गरेको थियो । यी तिनै व्यक्ति थिएँ जसलाई ७ महिनाअघि दरबार मार्गको नाङ्ंलो रेस्टुरेन्टमा भेटेको/देखेको थिएँ । खाज खान कलाकार हेमन्त बुढाथोकी र म बसिरहेका थियौं । एउटा सामान्य व्यक्ति मुसुक्क हाँस्दै हेमन्त दाइलाई नमस्ते गर्दै झुकेर आयो । दाइले मेरो परिचय गराए । हामीले हात मिलायौ । उनी त्यहाँबाट अर्को टेवलमा गएर बसे । हामी पनि खाजा खाएर निस्कियौं । निस्किदाँ बाटोमा दाइले मलाई उनको बारेमा बताए ।
साउन महिनाको कुनै दिन खतरनाक गुन्डा नाइके मरेको खबर काठमाण्डौभरि फैलियो । धेरैले खुशी व्यक्त गरे । ठिक भयो भने । मलाई भने त्यही घटनाले निक्कै घोच्यो । विधिको शासन, राज्यको वकालत गर्ने देशमा एउटा युवा गलत मार्गमा लागेर अकालमा म¥यो । तीनै युवा जसको हिम्मत, चेतना, क्षमता र महत्वकांक्षा देखेर केही राजनैतिक पार्टीले आफ्नो स्वार्थ अनुकुल उनलाई प्रयोग गरें । आम मानिसलाई राक्षसमा रुपान्तरण गरे । जब त्यही मानिस उनीहरूलाई घाडो हुन थाल्यो तब मुठभेडको नाममा इन्काउन्टर गरे ।
प्रसङ्ग अन्त
सोंच्छु हाम्रो सत्ता, समाज, गलत स्कुलिङले कुनै अग्रज सामु श्रद्दाले शिर झुकाएर आउने तीनै युवालाई कसरी अर्को युवाको टाउको गिंड्ने बनाउँछ ? चरी त एउटा प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । ती तमाम युवाहरूको क्षमता, हिम्मत, सपनालाई किन सही प्रयोग गर्नको साटो गलत मार्गमा हिंड्न प्रेरित गराउँछन् र उल्टै संहार गर्छन् ? हाम्रो राज्य, सरकार र दरिद्र राजनेताहरू भनाउँदाहरू कहिलेसम्म महामानवको अभिनय गरिरहन्छन् ? धर्मको, बर्गको पहिचानको, सत्ताको, बिचारको, आन्दोलनको, हकको, समानताको, मुद्दाको, सुशासनको, परिवर्तनको नाममा केही व्यक्तिको दम्भ/स्वार्थ/उदेश्यका लागि हिजो पनि, आज पनि लाखौं युवाहरू नजानिदों पारामा चंगा बाँचिरहेका छन् । हामी त्यो अभागी चंगा हौं जो धागोवाट चुडिएर गन्धेनालमा झरिसकेपछि फेरि निकालेर उडाउन कोही आउँदैनन् । चाहे त्यो चेट गर्ने होस या गराउने । सोच्छु सायद कतै न कतै यो समाजले म स्वयमलाई पनि चंगा पो बनाइरहेको छ कि ?
यीनै सोंचहरूले मभित्रको म क्रोधित बन्यो । नमिठो आक्रोस पैदा भयो । एउटा सर्जकले क्रोध पोख्ने पनि त आफ्नै सृजनामा त रहेछ । तब सृजना भयो यो गीत । वास्तवमा यो गीत होइन मेरो क्रोध थियो ।
चंगा हौ
हामी चंगा हौं
मात्र चंगा हौं
उडन सकिन्न चाहे जति रहरको आकाशमा
बाँच्न सकिन्न चाहे जति मनभरी बतासमा
उड्नु छ हामीले अरुको अधिनमा
नाच्छु छ हामीले अरुको इच्छामा
उचाईमा जाँदा जाँदै बीचमा झारिन्छौं
आपसमा चेट गराई आपसमै मारिन्छौं
बाँधेर धागोले उडाइन्छ आकाशमा
चुँडाई धागो फालिन्छ झाडीमा